آپنه خواب در نوزادان و کودکان و درمان آن

علت قطع شدن تنفس نوزاد هنگام خواب چیست؟ پاسخ این پرسش در وجود عارضه‌‌ی  آپنه خواب (Apnea) نهفته است. همانند سایر اختلالات خواب که در کودکان خردسال دیده می‌شود، آپنه خواب در نوزادان و کودکان می‌تواند مانع از خواب باکیفیت و کافی برای رشد سالم آن‌ها شود. اگر این مشکل درمان نشود، ممکن است منجر به عوارض جدی در کودک شود. آگاهی از این اختلال تنفسی می‌تواند به والدین کودک کمک کند تا نشانه‌های آپنه خواب در کودکان را بهتر بشناسند و در زمان مناسب با پزشک متخصص اطفال مشورت کنند. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر  به علت قطع شدن تنفس نوزاد هنگام خواب، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و درمان این اختلال خواب خواهیم داشت. با ما همراه باشید.

اطلاعات آماری: آپنه خواب در طول یک ماه اول پس از تولد در 84 درصد از نوزادان با وزن کمتر از یک کیلوگرم رخ می‌دهد. این خطر برای نوزادانی که وزن آنها کمتر از دو کیلوگرم است به 25 درصد کاهش می‌یابد

علت‌های آپنه خواب در نوزادان و کودکان

هرچند آپنه خواب بیشتر در بزرگسالان شایع است، اما نوزادان، شیرخواران و کودکان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند. آپنه خواب در نوزادان، به‌ویژه نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند یا نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند، شیوع بیشتری دارد.

تقریباً تمام نوزادانی که قبل از هفته ۲۸ بارداری به دنیا می‌آیند، درجاتی از آپنه را تجربه می‌کنند. این مشکل در حدود ۵۰٪ از نوزادان متولدشده بین هفته‌های ۳۳ تا ۳۵ بارداری دیده می‌شود و در نوزادان فول‌ترم (متولدشده در زمان طبیعی) نسبتاً نادر است.

از مهم‌ترین علت‌های وقفه تنفسی در خواب نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برگشت اسید معده یا رفلاکس
• کم خونی یا فقر آهن
• بیهوشی بعد از انجام عمل جراحی
• مصرف مواد مخدر توسط مادر
• عفونت‌های خونی
• مشکلات ریوی
• اختلالات متابولیک
• مشکلات عصبی نوزاد و یا تشنج
• انسداد مسیر تنفسی (لوزه‌ها و آدنوئیدهای بزرگ یا متورم)
• ابتلا به سندروم داون یا فلج مغزی
• مشکلات مغزی و عدم فرمان دادن درست مغز برای تنفس
• مشکلات قلبی
• ناهنجاری‌های مادرزادی
• مصرف برخی داروهای خاص در کودکان

نشانه‌ها و علائم آپنه خواب در کودکان و نوزادان

از اصلی‌ترین نشانه‌های آپنه خواب در کودکان، وقفه در تنفس به مدت حداقل ۲۰ ثانیه در هنگام خواب است که معمولاً توسط والدین قابل مشاهده است. البته در موارد خفیف‌تر، نوزاد ممکن است علائم واضحی نداشته باشد، اما معمولاً پدر و مادر می‌توانند یک یا چند مورد از نشانه‌های آپنه خواب در کودکان را تشخیص دهند:

• خروپف
• تنفس سخت یا صدادار
• بیدار شدن مکرر از خواب
• عفونت‌های مکرر تنفسی
• تنفس از راه دهان
• تعریق زیاد در خواب
• مشکل در بلع
• تأخیر در رشد و تکامل

گاهی نوزادان دچار وقفه‌های تنفسی کوتاه‌تر از ۲۰ ثانیه می‌شوند و بسیاری از علائمی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، ممکن است در نوزادانی که آپنه ندارند هم دیده شود. به همین دلیل، اگر والدین نگران الگوی خواب یا تنفس کودک خود هستند و این سوال برایشان پیش آمده که “چگونه بفهمیم کودکمان آپنه خواب دارد؟”، توصیه می‌شود حتماً با پزشک متخصص اطفال مشورت کنند.

آیا آپنه خواب در نوزادان خطرناک است؟

اگرچه آپنه خواب در کودکان معمولاً با علائم خفیف بروز پیدا می‌کند، اما در صورت درمان نشدن، می‌تواند به مشکلات جدی و طولانی‌مدت منجر شود. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بالا رفتن فشار خون، کلسترول و قند خون در بزرگسالی
• سایر بیماری‌های قلبی و عروقی
• اختلال در رشد جسمی و تکامل کودک
• شب‌ادراری
• بیماری‌های قلبی و ریوی
• ابتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی  (ADHD)

در نظر داشته باشید که تغییر در الگوی خواب کودک می‌تواند بر رفتار، ظرفیت عاطفی و عملکرد تحصیلی او تأثیر بگذارد.

روش‌های تشخیص آپنه خواب در کودکان

با توجه به علائم کودک، پزشک ممکن است مجموعه‌ای از آزمایش‌ها برای تشخیص یا رد ابتلا به آپنه خواب انجام شود.

از جمله روش های تشخیص آپنه خواب در کودکان عبارتند از :

• معاینه فیزیکی: پزشک با معاینه جسمی، وضعیت عمومی کودک را بررسی می‌کند، هرچند ممکن است علائم در زمان معاینه بروز نداشته باشند یا تحت شرایط خاصی بدتر شوند.
• پلی‌سومنوگرافی (مطالعه خواب): این تست تخصصی، معیار طلایی برای تشخیص آپنه خواب در نوزادان و کودکان است. این بررسی، نوع و شدت آپنه خواب را مشخص می‌کند و به پزشکان در انتخاب روش درمان و ارزیابی اثربخشی آن کمک می‌کند.
• آندوسکوپی مجاری تنفسی: در این روش، از یک لوله منعطف دارای دوربین استفاده می‌شود تا مسیر تنفسی نوزاد بررسی شود. این تست اغلب برای یافتن محل دقیق و شدت انسداد تنفسی انجام می‌شود.
• تصویربرداری پزشکی: عکس‌برداری از گردن و سی‌تی‌اسکن می‌توانند در کنار سایر آزمایش‌ها، به پزشک کمک کنند تا ساختار آناتومیک مجاری تنفسی فوقانی را بهتر مشاهده و ارزیابی کند.

انواع آپنه خواب نوزاد

آپنه خواب در نوزادان انواع مختلفی دارد. این آپنه می تواند مرکزی، انسدادی و یا ترکیبی باشد. در ادامه انواع این آپنه خواب نورادان توضیح داده خواهد شد.

آپنه مرکزی در نوزادان

آپنه خواب مرکزی در نوزادان زمانی اتفاق می افتد که مغز سیگنال تنفس را به بدن ارسال نکند و یا با فاصله زمانی ارسال کند. در نتیجه برای چند ثانیه تنفس نوزاد قطع می شود. البته ممکن است دلیل این نوع آپنه مشکل قلبی در نوزاد نیز باشد. بدین معنی که مغز سیگنال های درستی را برای بدن ارسال می کند ولی قلب نوزاد توانایی لازم را ندارد.  آپنه مرکزی به دلیل این است که مغز فرمان تنفس را یا ارسال نمیکند و یا نامنظم برای بدن ارسال می کند. علت این مشکل معمولا نابالغ بودن و عدم رشد کافی ساقه مغز و یا مشکلات پزشکی در نوزادان است.

آپنه انسدادی در نوزادان

آپنه انسدادی در نوزادان مانند همان آپنه معمول بزرگسالان است. یعنی اینکه بافت نرم پشت گلو باعث مسدود شدن مسیر تنفسی می شود. این نوع آپنه در نوزادان معمولا به دلیل رشد ناکافی و یا مشکلات فیزیکی نوزاد است. به عنوان مثال کوچک بودن چانه و بزرگ بودن زبان، عقب بودن چانه یا مشکل در مسیر تنفسی نوزاد ممکن است دلیل این نوع آپنه باشد.

آپنه ترکیبی در نوزادان

آپنه ترکیبی نیز از هر دو عاملی که گفته شد نشات می گیرد. البته لازم نیست که نگران هر نوع آپنه خوابی در نوزاد باشید. خیلی از نوزادان دچار آپنه خواب در طی رشد خود می شوند و معمولا این آپنه کمتر از 20 ثانیه طول می کشد و با یک صدای خفیف از نوزاد و یا حرکت او در خواب تمام می شود.

درمان و مدیریت آپنه خواب در نوزادان و کودکان

درمان آپنه خواب در نوزادان با توجه به شدت علائم، وضعیت سلامت عمومی و شرایط پزشکی زمینه‌ای کودک متفاوت است. بسیاری از نوزادانی که نارس به دنیا آمده‌اند، با رسیدن به سن ۴۴ هفته پس از لقاح، به‌تدریج علائم آپنه را پشت سر می‌گذارند.

با این حال، اگر علائم بهبود نیابند یا دفعات بروز آن‌ها زیاد باشد، مداخله پزشکی برای پیشگیری از عوارضی مانند اختلال رشد، مشکلات شناختی و بیماری‌های قلبی-عروقی ضروری خواهد بود. در مواردی که علت آپنه خواب در کودکان به یک بیماری زمینه‌ای مانند مشکلات مغزی یا متابولیک مربوط باشد، درمان همان بیماری ممکن است به بهبود تنفس کودک و برطرف شدن آپنه کمک کند.

درمان پزشکی آپنه خواب در نوزادان و کودکان

اگر آپنه از نوع انسدادی و خفیف باشد، گاهی فقط نیاز به مراقبت و حمایت موقت وجود دارد تا بدن کودک به‌مرور خود را تنظیم کند و علائم برطرف شوند. اما در موارد شدیدتر، پزشکان از روش‌های درمانی زیر استفاده می‌کنند:

• اکسیژن مکمل برای کمک به تنفس در زمان خواب.
• دستگاه فشار مثبت مداوم هوا (CPAP) که با ماسک مخصوص، جریان ثابتی از هوا را وارد مجاری تنفسی می‌کند.
• عمل جراحی برای برداشتن لوزه‌ها یا آدنوئیدهای بزرگ.
• داروهای استروئیدی بینی برای کاهش التهاب مجاری تنفسی در کودکان مبتلا به آلرژی یا احتقان مزمن.
• درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند سندرم داون، ریفلاکس معده یا مشکلات عصبی.

درمان آپنه نوزادان نارس

نوزادان نارس معمولا زمان بیشتری را در مرحله خواب عمیق می گذرانند و در نتیجه آپنه در نوزادان نارس معمولا بیشتر رخ می دهد. نوع آپنه ای که در این نوزادان رخ می دهد معمولا آپنه ترکیبی است. در نوزادانی که رشد طبیعی داشته اند معمولا آپنه مرکزی رخ می دهد. یعنی اینکه مغز پیام تنفس را دیر یا منظم برای بدن ارسال می کند. معمولا برای درمان آپنه نوزادان نارس به دستگاه اکسیژن وصل می شوند. در مواردی نیز با استفاده از دارو این نوع آپنه درمان می شود.

درمان خانگی آپنه خواب در نوزادان و کودکان

برخی از مراقبت‌های خانگی برای درمان آپنه خواب در نوزادان و کودکان عبارتند از:

• تغییر وضعیت خواب نوزاد: خوابیدن به پشت (وضعیت سوپاین) ممکن است باعث فروپاشی راه‌های هوایی در نوزادان شود. مطالعات نشان می‌دهند که خوابیدن به پهلو یا شکم می‌تواند وقوع وقفه‌های تنفسی را تا ۵۰٪ کاهش دهد. برای نوزادان زیر ۶ ماه، تغییر وضعیت خواب به پهلو باید با نظارت دقیق والدین (به‌ویژه در مواردی که خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد وجود دارد) باشد. در کودکان بزرگ‌تر، استفاده از بالش‌های مخصوص یا تشک‌های شیبدار که سر را در زاویه ۳۰ درجه نگه می‌دارند، به باز ماندن راه هوایی کمک می‌کند.
• کنترل محیطی مثل گرد و غبار یا دود سیگار: اجتناب از قرارگیری در معرض دود سیگار، آلاینده‌های هوا و آلرژن‌های شناخته‌شده (مانند گرد و غبار یا موی حیوانات) برای جلوگیری از التهاب راه‌های هوایی ضروری است. در کودکان مبتلا به رینیت آلرژیک، استفاده از روکش‌های ضدحساسیت برای بالش و تشک و شستشوی هفتگی ملحفه‌ها در آب داغ توصیه می‌شود. همچنین، حفظ دمای اتاق خواب بین ۲۰-۲۲ درجه سانتی‌گراد و اطمینان از گردش هوای کافی از طریق بازکردن پنجره‌ها یا استفاده از تصفیه‌کننده هوا مفید است.
• استفاده از دستگاه بخور: استفاده از دستگاه بخور یکی از روش‌های مؤثر برای مرطوب نگه‌داشتن مجاری تنفسی نوزادان و کودکان است. این دستگاه‌ها با افزایش رطوبت هوا، از خشکی مخاط بینی و گلو جلوگیری می‌کنند که این امر به کاهش گرفتگی بینی، سرفه، تنگی نفس و آپنه خواب کمک می‌کند. مرطوب بودن هوا باعث نرم شدن ترشحات مخاطی و تسهیل تنفس می‌شود و در نتیجه کیفیت خواب کودک بهبود می‌یابد.
• کاهش وزن: در کودکان مبتلا به اضافه‌وزن، کاهش حتی ۱۰٪ از وزن بدن می‌تواند شدت آپنه خواب را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. این امر از طریق ترکیب رژیم غذایی متعادل با تمرکز بر میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های کم‌چرب، همراه با فعالیت بدنی روزانه حداقل ۶۰ دقیقه قابل دستیابی است. اجتناب از مصرف شکر افزوده و غذاهای فرآوری‌شده که باعث التهاب راه‌های هوایی می‌شوند، نیز حائز اهمیت است.
• نظارت و مداخلات تکمیلی: برای نوزادان نارس یا نوزادانی که مشکلات تهدیدکننده زندگی دارند، استفاده از مانیتورهای آپنه خانگی که تغییرات ضربان قلب و الگوی تنفس را ردیابی می‌کنند، می‌تواند اطمینان‌بخش باشد. هرچند این دستگاه‌ها از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد پیشگیری نمی‌کنند، اما امکان پاسخ سریع‌تر به وقفه‌های تنفسی طولانی‌تر را فراهم می‌آورند. در موارد حادتر، استفاده از دستگاه‌های CPAP با فشار کم (۴-۶ سانتی‌متر آب) تحت نظارت پزشک می‌تواند در محیط خانه نیز انجام پذیرد.

پیشگیری از آپنه خواب در نوزادان و کودکان

برای پیشگیری از آپنه خواب در نوزادان، رعایت اصول ایمنی خواب بسیار مهم است. به‌ویژه توصیه می‌شود از قانون ABC  پیروی کنید: نوزاد به‌تنهایی  (Alone)، به پشت (Back) و در تخت مخصوص خود (Crib) بخوابد.

قرار نگرفتن کودک در معرض دود سیگار نیز اهمیت زیادی دارد، چرا که دود یکی از عوامل افزایش‌دهنده خطر مشکلات تنفسی و آپنه محسوب می‌شود. همچنین، استفاده از پستانک در هنگام خواب می‌تواند تا حدودی خطر آپنه را کاهش دهد.

جمع‌بندی نهایی: مدیریت آپنه خواب در نوزادان با راهکارهای ساده

همان‌طور که دیدیم، آپنه خواب در نوزادان و کودکان، به‌ویژه در نوزادان نارس، شایع است و ممکن است عوارض جدی در بزرگسالی ایجاد کند. والدین باید به علائمی مانند وقفه‌های تنفسی و خروپف نوزاد توجه کنند. تشخیص زودهنگام و مراجعه به پزشک اطفال برای رفع این مشکل ضروری است. راه‌حل‌های ساده و ارزان مانند استفاده از دستگاه‌های ضد خروپف یا پستانک می‌توانند مفید باشند.

سوالات متداول

• آیا آپنه خواب در نوزادان همیشه نیاز به جراحی دارد؟

خیر. تنها در مواردی که انسداد واضح در مجاری تنفسی (مانند لوزه‌های بزرگ) وجود داشته باشد، جراحی توصیه می‌شود.

• آپنه مرکزی چیست؟

مشکی است که در آن مغز به‌درستی فرمان نفس کشیدن را به بدن نمی‌فرستد و کودک دچار وقفه تنفسی می‌شود.

• انواع آپنه خواب نوزاد چیست؟

آپنه مرکزی، آپنه انسدادی و آپنه ترکیبی 3 نوع آپنه در کودکان است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد.