رفلاکس معده و تنگی نفس (خفگی) در خواب: علت و درمان

رفلاکس معده و خفگی در خواب یکی از مشکلات شایع و نگران‌کننده‌ای است که تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی و خواب افراد می‌گذارد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به مری برمی‌گردد و در هنگام خواب باعث تنگی نفس، احساس خفگی و اختلال در تنفس می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که حدود 79 درصد از بیماران مبتلا به رفلاکس معده، علائم شبانه را تجربه می‌کنند که 75 درصد از آنها گزارش کرده‌اند که این مشکل بر خواب آنها تأثیر منفی گذاشته است. این بیماری نه تنها باعث ناراحتی فیزیکی می‌شود، بلکه می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری نظیر آسپیراسیون ریوی و مشکلات تنفسی مزمن شود. اگر شما هم با مشکل رفلاکس معده و تنگی نفس مواجه هستید، در این مقاله از وبسایت تخصصی درمان خروپف و آپنه خواب هوپنوس، با ما همراه باشید تا به بررسی کامل رفلاکس معده در خواب و راه‌های درمان آن بپردازیم.

رفلاکس معده چیست؟

رفلاکس معده یا بیماری رفلاکس گاستروازوفاژیال (GERD) حالتی است که در آن اسفنکتر تحتانی مری (LES) به‌درستی عمل نمی‌کند و اجازه برگشت محتویات معده به مری را می‌دهد. در شرایط طبیعی، این عضله به عنوان دریچه‌ای عمل می‌کند که از برگشت اسید معده جلوگیری می‌کند. زمانی که این سیستم دفاعی ضعیف می‌شود، اسید معده می‌تواند به مری نفوذ کند و باعث سوزش، درد و در موارد شدید، مشکلات تنفسی و خفگی شود.

علت رفلاکس معده در خواب

علت برگشت اسید معده در خواب می‌تواند عوامل فیزیولوژیک و محیطی متعددی باشد که با تغییرات طبیعی بدن در طول شب در ارتباط است. در هنگام خوابیدن در وضعیت افقی، نیروی جاذبه نمی‌تواند به طور مؤثر از برگشت محتویات معده جلوگیری کند. از مهم‌ترین علل رفلاکس معده و خفگی در خواب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش فعالیت اسفنکتر تحتانی مری: یکی از مهم‌ترین علل برگشت اسید معده در خواب، ضعیف شدن یا کاهش فعالیت اسفنکتر تحتانی مری (LES) است. در طول خواب، شل شدن موقت این عضله می‌تواند فرصت بیشتری برای برگشت اسید فراهم کند.
• تأثیر وضعیت خوابیدن: وضعیت افقی بدن در هنگام خواب یکی از عوامل اصلی تشدید رفلاکس معده در خواب محسوب می‌شود. زمانی که فرد در وضعیت صاف دراز می‌کشد، گلو و معده در یک سطح قرار گرفته و اسید معده می‌تواند راحت‌تر به سمت مری حرکت کند. این وضعیت باعث طولانی شدن زمان تماس اسید با بافت مری می‌شود.
• عوامل تغذیه‌ای و سبک زندگی: خوردن غذاهای سنگین یا تحریک‌کننده قبل از خواب یکی از شایع‌ترین عوامل بروز برگشت اسید معده در خواب است. مصرف کافئین، شکلات، غذاهای چرب و تند می‌تواند عملکرد اسفنکتر تحتانی مری را مختل کند و ترشح اسید معده را افزایش دهد. همچنین تأخیر در تخلیه معده در طول خواب نیز می‌تواند به افزایش فشار داخل معده و برگشت اسید کمک کند.

علائم و نشانه‌های رفلاکس معده شبانه

علائم رفلاکس معده در خواب طیف گسترده‌ای از نشانه‌های تنفسی و گوارشی را در بر می‌گیرد که می‌توانند به طور قابل توجهی کیفیت خواب را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از بیماران در مراجعه به پزشکان ما، این سوال را مطرح می‌کنند که “ایا اسید معده باعث تنگی نفس میشه“. پاسخ مثبت است. احساس خفگی هنگام بیدار شدن و علائم تنفسی یکی از مشخص‌ترین نشانه‌های رفلاکس معده و تنگی نفس در خواب است.

علاوه بر احساس خفگی، شایع‌ترین علائم رفلاکس معده عبارتند از:

• سوزش سر دل: احساس سوزش یا درد در ناحیه قفسه سینه که معمولاً پس از خوردن غذا رخ می‌دهد و هنگام دراز کشیدن یا شب‌ها تشدید می‌شود.
• بازگشت اسید یا غذا به دهان: احساس برگشت اسید یا مایع ترش یا تلخ به گلو یا دهان.
• احساس درد یا فشار در قفسه سینه: این درد ممکن است با قلب‌درد اشتباه گرفته شود و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
• دشواری یا درد هنگام بلع: احساس گیر کردن غذا در گلو یا سینه.
• احساس وجود توده یا گیر کردن چیزی در گلو.

علائم کمتر شایع

• سرفه مزمن یا خشک.
• گلودرد یا گرفتگی صدا (لارنژیت).
• افزایش بزاق یا آب دهان ناگهانی (Waterbrash).
• بوی بد دهان و طعم ترش یا تلخ در دهان.
• آسم یا خس‌خس سینه، به ویژه در شب.
• سایش مینای دندان یا التهاب لثه (در موارد مزمن).
• آروغ زدن، نفخ و تهوع.
• کاهش وزن بی‌دلیل یا استفراغ خونی/مدفوع سیاه.

علائم هشداردهنده که نیاز به مراجعه فوری دارند

• درد شدید قفسه سینه به ویژه همراه با تنگی نفس یا درد بازو/فک (ممکن است نشانه حمله قلبی باشد).
• دشواری شدید در بلع یا گیر کردن غذا.
• استفراغ خونی یا مدفوع سیاه.

علائم رفلاکس در کودکان و نوزادان

• استفراغ یا بالا آوردن مکرر.
• بی‌قراری یا گریه زیاد هنگام تغذیه.
• امتناع از خوردن یا وزن نگرفتن مناسب
• سرفه یا مشکلات تنفسی

ارتباط رفلاکس با توقف تنفس (آپنه)

رابطه بین رفلاکس معده و آپنه خواب پیچیده و دوطرفه است که در آن هر یک از این اختلالات می‌تواند دیگری را تشدید کند. تحقیقات انجام‌شده نشان می‌دهند که حدود 58 تا 62 درصد از بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب همزمان از رفلاکس معده مزمن رنج می‌برند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد درمان آپنه خواب کلیک کنید.

مکانیسم تأثیر آپنه خواب بر رفلاکس

در بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب، تلاش‌های تنفسی شدید برای غلبه بر انسداد مجاری هوایی منجر به ایجاد فشار منفی قابل توجه در قفسه سینه می‌شود. این فشار منفی می‌تواند اختلاف فشار بین قفسه سینه و شکم را افزایش دهد و برگشت اسید معده را تسهیل کند. همچنین تغییرات مکرر در فشار داخل قفسه سینه در طول دوره‌های آپنه می‌تواند عملکرد اسفنکتر تحتانی مری را نیز مختل کند.

تأثیر رفلاکس بر آپنه خواب

از سوی دیگر، آسپیراسیون اسید معده (ورود محتویات اسیدی معده به مجاری تنفسی که باعث التهاب و عفونت ریه می‌شود) می‌تواند باعث تحریک و التهاب مجاری تنفسی فوقانی شود و تورم و تنگی این مجاری را به همراه داشته باشد. این وضعیت می‌تواند آپنه خواب موجود را تشدید یا حتی در افراد مستعد، آپنه جدید ایجاد کند.

چرخه معیوب آپنه و رفلاکس

این دو اختلال می‌توانند یک چرخه معیوب ایجاد کنند که در آن آپنه خواب باعث تشدید رفلاکس و رفلاکس نیز باعث تشدید آپنه می‌شود. درمان همزمان هر دو اختلال معمولاً بهترین نتایج را در بهبود کیفیت خواب و کاهش علائم به همراه دارد.

درمان رفلاکس معده و خفگی و تنگی نفس در خواب

درمان رفلاکس معده در خواب با هدف کاهش برگشت اسید، بهبود پاکسازی مری و پیشگیری از عوارض جدی انجام می‌شود. در ادامه، به هر یک از انواع درمان خانگی رفلاکس معده و تنگی نفس و سایر روش‌های درمان می‌پردازیم.

تغییر موقعیت خواب (به پهلو یا استفاده از بالش شیب‌دار)

تغییر وضعیت خوابیدن یکی از مؤثرترین و ساده‌ترین روش‌های درمان خانگی رفلاکس معده و تنگی نفس محسوب می‌شود. خوابیدن روی طرف چپ به دلیل آناتومی خاص معده و موقعیت آن نسبت به مری، به کاهش قابل توجه برگشت اسید کمک می‌کند. در این وضعیت، دهانه معده در سطح بالاتری از بدن معده قرار می‌گیرد و نیروی گرانش از ورود اسید به مری جلوگیری می‌کند.

استفاده از بالش شیب‌دار یا بالا قرار دادن موقعیت سر از بدن به میزان 15 تا 20 سانتی‌متر روش مؤثر دیگری برای کاهش علائم رفلاکس معده و خفگی در خواب شبانه است. این روش با کمک نیروی گرانش، از برگشت محتویات معده به مری پیشگیری می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که بالا قرار دادن قسمت فوقانی بدن می‌تواند به طرز چشمگیری علائم رفلاکس شبانه را کاهش دهد.

استفاده از ابزارهای کمکی (کمربند، بالش ضد رفلاکس)

کمربندهای ضد خروپف با استفاده از تکنیک پوزیشن‌تراپی مانع خوابیدن به حالت طاق باز می‌شوند. این کمربند با ایجاد فشار ملایم و داشتن دو توپ تنیس در پشت، به طور ناخودآگاه فرد را به خوابیدن به پهلو تشویق می‌کند و بدین ترتیب به بهبود تنفس، کاهش خروپف و کاهش رفلاکس معده و تنگی نفس در خواب کمک می‌کند.

شما می‌توانید کمربند ضد خروپف را از فروشگاه تخصصی درمان خروپف و آپنه خواب هوپنوس تهیه کنید.

درمان‌های دارویی و پزشکی

علاوه بر درمان خانگی رفلاکس معده و تنگی نفس، درمان‌های دارویی نیز در بعضی موارد نیاز است که باید با نظر پزشک متخصص انجام شود.

• مهارکننده‌های پمپ پروتونی (PPIs): مهارکننده‌های پمپ پروتونی مؤثرترین داروها برای درمان رفلاکس معده در خواب محسوب می‌شوند. این داروها با مهار آنزیم مسئول تولید اسید معده، به کاهش قابل توجه ترشح اسید کمک می‌کنند. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که به مرور، اثربخشی اکثر PPIها در طول شب کاهش می‌یابد و ممکن است نیاز به تنظیم دوز یا زمان مصرف باشد.
• آنتاگونیست‌های گیرنده H2: آنتاگونیست‌های گیرنده (H2RAs) H2به‌عنوان درمان تکمیلی، به‌ویژه در زمان خواب، نقش مهمی در کنترل علائم شبانه رفلاکس معده دارند. تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از H2RAها در زمان خواب در ترکیب با PPIها می‌تواند به طور مؤثری شکست اسیدی شبانه را کنترل کند. مطالعه‌ای روی 56 بیمار نشان داد که 72 درصد از آنها بهبود کلی علائم و 74 درصد بهبود علائم شبانه را با استفاده از H2RAها تجربه کردند.
• باکلوفن: باکلوفن به عنوان آگونیست گیرنده GABAB، دارویی است که در موارد مقاوم به درمان استفاده می‌شود. این دارو با کاهش تعداد دفعات شل شدن موقت اسفنکتر تحتانی مری، از برگشت اسید جلوگیری می‌کند.
• درمان‌های جراحی: در موارد شدید که درمان دارویی پاسخ مناسب نمی‌دهد، جراحی ضدرفلاکس مانند فوندوپلیکاسیون نیسن توصیه می‌شود. این روش با ایجاد یک دریچه طبیعی در اطراف قسمت تحتانی مری، از برگشت اسید به طور دائم جلوگیری می‌کند. فوندوپلیکاسیون لاپاروسکوپیک روش مینیمال اینویسیو است که بیشتر بیماران را قادر می‌سازد تا پس از 2 تا 3 هفته به فعالیت‌های عادی خود بازگردند.

عوارض برگشت اسید معده هنگام خواب و تنگی نفس در خواب

عوارض ناشی از برگشت اسید معده در خواب می‌تواند طیف گسترده‌ای از مشکلات جدی را در بر گیرد که از اختلالات تنفسی ساده تا عوارض تهدیدکننده حیات متغیر است. این عوارض معمولاً در صورت عدم درمان یا درمان ناکافی بیماری بروز می‌کنند. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.       آسپیراسیون و عفونت‌های ریوی

آسپیراسیون اسید معده یکی از خطرناک‌ترین عوارض رفلاکس شبانه است که می‌تواند منجر به پنومونی آسپیراسیون (ذات‌الریه استنشاقی) شود. زمانی که اسید معده وارد مجاری تنفسی می‌شود، می‌تواند باعث التهاب شدید ریه‌ها و بروز عفونت‌های جدی شود. این عارضه به‌ویژه در سالمندان و افراد با آپنه خواب شایع است و می‌تواند کشنده باشد.

2.      مشکلات حنجره‌ای و صوتی

رفلاکس حنجره‌ای-حلقی (LPR) عارضه‌ای است که در آن اسید معده تا حنجره می‌رسد و باعث التهاب تارهای صوتی می‌شود. این وضعیت منجر به خش‌دار شدن صدا، گلودرد مزمن، احساس توده در گلو و سرفه مداوم می‌شود.

3.      آسیب به مری و عوارض ساختاری

التهاب مزمن مری (ازوفاژیت) یکی از شایع‌ترین عوارض رفلاکس طولانی‌مدت است که می‌تواند زخم و خونریزی را به همراه داشته باشد. در صورت عدم درمان، این التهاب می‌تواند باعث تشکیل بافت اسکار و تنگی مری (esophageal stricture)  شود. تنگی مری باعث مشکل در بلع، احساس گیر کردن غذا و کاهش وزن غیرارادی می‌شود.

مری بارت (Barrett’s esophagus) عارضه پیش‌سرطانی دیگری است که در آن بافت طبیعی مری با بافت شبیه به روده جایگزین می‌شود. این تغییر خطر ابتلا به آدنوکارسینوم مری را تا ۱۰ برابر افزایش می‌دهد. معمولاً ۱۰ سال یا بیشتر طول می‌کشد تا رفلاکس اسید منجر به بروز مری بارت شود.

پیشگیری از رفلاکس معده و خفگی با تغییر سبک زندگی

پیشگیری از رفلاکس معده و خفگی در خواب با اعمال تغییرات مناسب در سبک زندگی و رعایت اصول تغذیه‌ای سالم امکان‌پذیر است. از جمله این تغییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.       تغییرات تغذیه‌ای

اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌شود. کافئین موجود در قهوه، چای، نوشابه‌ها و انرژی‌زاها می‌تواند اسفنکتر تحتانی مری را ضعیف کند و تولید اسید معده را افزایش دهد. شکلات نیز به دلیل داشتن کافئین و ترکیبات دیگر می‌تواند علائم رفلاکس را تشدید کند.

غذاهای چرب، تند، مرکبات، گوجه‌فرنگی و نوشابه‌های گازدار از دیگر محرک‌های شناخته شده رفلاکس معده هستند. مطالعات نشان می‌دهند که خوردن وعده‌های کوچک‌تر و مکرر به جای وعده‌های بزرگ می‌تواند فشار بر معده را کاهش دهد.

2.      مدیریت وزن

کاهش وزن اضافه، به‌ویژه در ناحیه شکم، یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری و درمان رفلاکس معده است. مطالعه کنترل‌شده‌ای نشان داد که کاهش وزن 4.4 کیلوگرمی در طول 6 ماه منجر به بهبود قابل توجه علائم رفلاکس شده است. حتی کاهش 2 تا 3 کیلوگرم وزن می‌تواند در بهبود علائم مؤثر باشد. وزن اضافی باعث افزایش فشار درون شکمی می‌شود و برگشت اسید را تسهیل می‌کند.

3.      تنظیم زمان غذا

اجتناب از خوردن غذا حداقل 2 تا 3 ساعت قبل از خواب یکی از مهم‌ترین اصول پیشگیری از رفلاکس معده و خفگی در خواب است. این مهلت زمانی به معده اجازه می‌دهد تا محتویات خود را تخلیه کند و احتمال برگشت اسید در طول خواب را کاهش دهد. همچنین اجتناب از خوردن تنقلات پس از شام و نوشیدن مایعات زیاد قبل از خواب توصیه می‌شود.

4.       مدیریت استرس

استرس می‌تواند علائم رفلاکس را تشدید کند و با سیستم گوارش تداخل ایجاد کند. مطالعات نشریه آمریکایی گوارش‌شناسی نشان می‌دهند که حدود 34.4 درصد از بیماران مبتلا به رفلاکس از اضطراب و 24.2 درصد از افسردگی رنج می‌برند. تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیتیشن، تمرینات تنفسی و مشاوره روانشناختی می‌توانند در کاهش استرس و بهبود علائم مؤثر باشند.

اثرات بلندمدت و خطرات درمان‌نشده رفلاکس معده

رفلاکس معده درمان‌نشده می‌تواند منجر به عوارض جدی بلندمدت شود که برخی از آنها غیرقابل برگشت هستند. از جمله این عوارض بلندمدت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به ساختار مری
• التهاب مزمن مری (ازوفاژیت) و زخم‌های عمیق و خونریزی
• عوارض تنفسی طولانی‌مدت و آسپیراسیون مزمن اسید معده
• اسکار دائمی بافت ریه (فیبروز ریوی)
• تأثیر بر کیفیت زندگی (اختلالات خواب مزمن، خستگی روزانه، کاهش عملکرد شغلی و مشکلات اجتماعی)

نتیجه‌گیری

رفلاکس معده و خفگی در خواب از جمله مشکلات شایعی است که می‌تواند جنبه‌های مختلف سلامت فرد را تحت تأثیر قرار دهد و برای کنترل مؤثر آن، رویکردی همه‌جانبه و دقیق لازم است. بالا آمدن اسید معده در خواب نه تنها باعث ناراحتی می‌شود، بلکه می‌تواند منجر به عوارض جدی تنفسی و گوارشی نیز شود. درمان رفلاکس معده در خواب باید شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، تنظیم وضعیت خواب، استفاده از ابزارهای کمکی مانند کمربند تغییر پوزیشن و در صورت نیاز، مداخلات دارویی باشد.

درمان خانگی رفلاکس معده و تنگی نفس با استفاده از بالش‌های شیب‌دار، خوابیدن روی طرف چپ و رعایت اصول تغذیه‌ای می‌تواند بسیار مؤثر باشد. همچنین درک ارتباط بین رفلاکس و آپنه خواب برای درمان مناسب ضروری است. در نهایت، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض جدی بلندمدت جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود ببخشد.