خواب پریشی یا پاراسومنیا چیست و چه انواعی دارد؟
خواب‌پریشی یا پاراسومنیا (Parasomnia) به مجموعه‌ای از اختلالات خواب گفته می‌شود که با بروز رفتارها، احساسات، ادراک‌ها یا حرکات غیرعادی هنگام خواب یا در مراحل انتقال بین خواب و بیداری همراه است. این اختلالات می‌توانند در مراحل مختلف خواب، از جمله خواب سبک (NREM)، خواب عمیق و خواب REM (مرحله حرکت سریع چشم)، رخ دهند. برخلاف آنچه تصور می‌شود، بسیاری از این رفتارها آگاهانه نیستند و فرد معمولاً چیزی از آن‌ها به خاطر نمی‌آورد.
چه کسانی به خواب پریشی مبتلا می‌شوند؟
پاراسومنیا در کودکان شایع‌تر است، اما در بزرگسالان و حتی سالمندان نیز دیده می‌شود. گاهی عوامل ژنتیکی، مصرف داروهای خاص (مانند ضد افسردگی‌ها)، استرس‌های شدید یا اختلالات زمینه‌ای مانند PTSD می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند. به طور کلی، خواب‌پریشی ممکن است در هر سنی و در هر فردی بروز کند.
انواع خواب پریشی (پاراسومنیا)
اختلالات خواب‌پریشی را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. پاراسومنیا در خواب غیر REM (NREM)
این نوع بیشتر در مرحله خواب سبک تا خواب عمیق (به‌ویژه در یک‌سوم ابتدایی شب) رخ می‌دهد و شامل موارد زیر است:
- خواب‌گردی (Somnambulism): فرد بدون آگاهی از بستر بلند شده و راه می‌رود. گاهی حتی کارهایی مثل باز کردن در یخچال، مرتب‌کردن وسایل یا خروج از خانه را انجام می‌دهد. این حالت ممکن است خطرناک باشد، چرا که فرد کاملاً ناهوشیار است.
- وحشت شبانه (Night Terrors): فرد در خواب جیغ می‌کشد، مردمک چشمانش گشاد می‌شود، تعریق شدید دارد و به صداهای اطراف واکنش نشان نمی‌دهد. برخلاف کابوس، شخص چیزی به خاطر نمی‌آورد.
- اختلال در بیدار شدن (Sleep Inertia) : در این اختلال فرد هنگام بیدار شدن دچار گیجی، کندی گفتار، عدم شناخت مکان و زمان و رفتارهای عجیب است. در برخی موارد، این حالت با راه رفتن یا حتی فریاد زدن همراه می‌شود.
- حرف زدن در خواب (Somniloquy): فرد در خواب حرف می‌زند؛ گاهی حرف‌هایی را می‌گوید که در بیداری تمایلی به گفتن آن‌ها ندارد. این حالت ممکن است در هر مرحله‌ای از خواب اتفاق بیفتد.
- شب‌ادراری: اگر کودک بالای ۵ سال، دو بار در هفته و به مدت حداقل سه ماه دچار شب‌ادراری شود، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال خواب‌پریشی باشد.
خروپف یکی از رایج‌ترین مشکلات خواب است؛ برای آشنایی با روش‌های نوین درمان آن روی دکمه زیر کلیک کنید:
۲. پاراسومنیا در خواب REM (مرحله حرکت سریع چشم)
این مرحله مربوط به خواب دیدن است و اختلالات آن معمولاً پیچیده‌ترند:
- اختلال رفتار خواب REM (RBD): فرد هنگام دیدن خواب ممکن است فریاد بزند، دشنام دهد، دست و پا بزند یا حتی از تخت بپرد. این رفتارها معمولاً با محتوای خواب او همخوانی دارد. برخلاف وحشت خواب، فرد مبتلا به این اختلال را می‌توان به‌راحتی بیدار کرد و او جزئیات خواب خود را به یاد می‌آورد.
- کابوس‌های مکرر (Nightmare Disorder): رؤیاهای ترسناک و تهدیدکننده که باعث بیدار شدن‌های مکرر می‌شوند و فرد آن‌ها را با جزئیات به یاد می‌آورد. این اختلال در مبتلایان به PTSD رایج است و منجر به اضطراب، اختلال تمرکز و کاهش کیفیت زندگی می‌شود.
- توهمات خواب: در مرحله شروع خواب یا هنگام بیدار شدن، فرد دچار توهمات دیداری، شنوایی یا لمسی می‌شود. این حالت گاهی به قدری شدید است که فرد از روی تخت می‌پرد یا دچار ترس شدید می‌شود.
- فلج خواب: فرد در آستانه خواب یا بیداری به طور موقت قادر به حرکت نیست. این حالت چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند اضطراب شدیدی ایجاد کند.
- سندروم انفجار سر (Exploding Head Syndrome): فرد هنگام خواب یا بیدار شدن صدای بلندی مثل انفجار در سر خود می‌شنود یا نور شدیدی می‌بیند. این تجربه می‌تواند همراه با تپش قلب و ترس شدید باشد.
۳. سایر رفتارهای غیرعادی خواب پریشی
برخی از رفتارهای کمتر رایج اما جدی نیز در این دسته قرار دارند:
- اختلال پرخوری در خواب: فرد شبانه چندین بار از خواب بیدار شده، غذا می‌خورد یا نوشیدنی می‌نوشد. این رفتار معمولاً خارج از کنترل است و ممکن است به خوردن مواد خطرناک منجر شود.
- رفتارهای جنسی غیرعادی (Sexsomnia): انجام رفتارهای جنسی در خواب، از جمله خودارضایی یا تماس با شریک، بدون آگاهی یا کنترل. این اختلال می‌تواند پیامدهای روانی و خانوادگی جدی داشته باشد.
چرا درمان خواب‌پریشی مهم است؟
اختلالات خواب‌پریشی اگر درمان نشوند، می‌توانند منجر به کاهش کیفیت خواب، افت تمرکز، بروز آسیب جسمی (به خود یا دیگران)، مشکلات شغلی یا تحصیلی و افزایش اضطراب و افسردگی شوند. تشخیص درست نوع پاراسومنیا و بررسی علت‌های زمینه‌ای آن توسط پزشک متخصص خواب، نخستین گام در مسیر درمان است.
آیا پاراسومنیا درمان دارد؟
بله. درمان خواب‌پریشی بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. گاهی تنها با اصلاح عادات خواب، کاهش استرس یا درمان بیماری‌های زمینه‌ای، بهبود حاصل می‌شود. در موارد شدیدتر، ممکن است دارودرمانی یا روان‌درمانی نیز توصیه شود. همچنین رعایت ایمنی محیط خواب (مثل قفل کردن درها، حذف اشیای خطرناک و…) برای جلوگیری از آسیب ضروری است.
نتیجه‌گیری
خواب‌پریشی فقط کابوس دیدن یا حرف زدن در خواب نیست، بلکه طیف وسیعی از رفتارهای غیرطبیعی را شامل می‌شود که می‌تواند سلامت جسم و روان فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این علائم مواجه هستید، بهتر است آن را جدی بگیرید و برای بررسی بیشتر به متخصص خواب مراجعه کنید.
- نظرات کاربران
